เรียบเรียงโดย ด็อกเตอร์อั้ม (Dr. Aum)

รู้จักกับ “เชื้อแบคทีเรีย และ เชื้อไวรัส” คืออะไร? แตกต่างกันอย่างไร?

หลาย ๆ คน อาจจะเคยสงสัยว่า อาการป่วย เกิดจากอะไรกันแน่? ระหว่าง เชื้อไวรัส และ เชื้อแบคทีเรีย ซึ่งเชื้อทั้ง 2 ชนิดนี้ สามารถทำให้เราเจ็บป่วยได้เหมือนกัน เพราะเกิดจากเชื้อจุลินทรีย์ที่แพร่กระจายผ่านการไอ จาม จูบ รวมถึงการสัมผัสวัตถุจากผู้ที่ติดเชื้อ นอกจากนี้ การทานอาหาร หรือดื่มน้ำที่มีการปนเปื้อนเชื้อโรค ก็ทำให้ติดเชื้อโรคต่าง ๆ ได้เช่นกัน

แต่รู้ไหมว่า แบคทีเรีย กับ ไวรัส เป็นสิ่งมีชีวิตที่มีลักษณะหลาย ๆ อย่างแตกต่างกันมาก ตาม SGE CHEM ไปทำความรู้จัก “เชื้อแบคทีเรีย และ เชื้อไวรัส” ให้มากขึ้นกัน

สารบัญ

เชื้อแบคทีเรีย คืออะไร?

แบคทีเรีย (bacteria) เป็นเซลล์ที่มีชีวิต มีขนาดเล็กที่สุด ช่วงขนาดของแบคทีเรียเริ่มตั้งแต่แบคทีเรียที่เล็กพอ ๆ กับ เชื้อไวรัส ที่ใหญ่ที่สุด ไปจนถึงเซลล์แบคทีเรียที่ใหญ่ที่สุด มีขนาดใหญ่พอที่จะเห็นได้ด้วยตาเปล่า อาจมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางได้ตั้งแต่ 0.1-600 ไมโครเมตร แบคทีเรียที่มีขนาดเล็กที่สุด คือ Mycoplasma และแบคทีเรียที่มีขนาดใหญ่ที่สุด คือ Epulopiscium fishelsoni

โดยแบคทีเรีย จะมีผนังแข็งด้านนอกสุด และถัดเข้ามาเป็นเยื่อหุ้มบาง ๆ ล้อมรอบของเหลวภายในเซลล์ไว้ สามารถเพิ่มจำนวนได้โดยไม่จำเป็นต้องอาศัยอยู่ภายในเซลล์ของสิ่งมีชีวิต และอยู่รอดได้ในสถานที่ที่แตกต่างกันไป เช่น สถานที่ที่ร้อนหรือเย็นจัด หรือในร่างกายของมนุษย์ ซึ่งมีทั้งอยู่แล้วก่อให้เกิดโรค และไม่เกิดโรค

ประเภทของเชื้อแบคทีเรีย

แบ่งตามรูปร่าง จะแบ่งได้ คือ แบคทีเรียรูปร่างกลม (Cocci) และแบคทีเรียรูปร่างแท่ง (Bacilli)
แบ่งตามส่วนประกอบบนผนังและเยื่อหุ้มเซลล์ จะแบ่งได้ คือ แบคทีเรียแกรมบวก (Gram positive) และ แบคทีเรียแกรมลบ (Gram negative) เมื่อย้อมด้วยสีแกรม จะมองเห็นสีแตกต่างกัน
แบ่งตามการใช้ออกซิเจน จะแบ่งได้ คือ แบคทีเรียที่ต้องใช้ออกซิเจน (Aerobic bacteria) และ แบคทีเรียที่ไม่ต้องใช้ออกซิเจน (Anaerobic bacteria) ในการเจริญเติบโต

การติดเชื้อแบคทีเรีย

แบคทีเรีย(bacteria) จะเพิ่มจำนวนขึ้นอย่างรวดเร็ว และทำให้เกิดพิษ ที่ทำลายเนื้อเยื่อภายในร่างกายได้ แม้ว่าแบคทีเรียส่วนใหญ่ จะเป็นประโยชน์ต่อมนุษย์ แต่แบคทีเรียบางส่วน ก็อาจทำให้มีอาการเจ็บป่วย และเป็นสาเหตุทำให้เกิดโรคได้ ดังนี้

การติดเชื้อผิวหนัง เช่น ผิวหนังอักเสบ แผลติดเชื้อ มีฝี หนอง ขึ้นที่ผิวหนังบริเวณติดเชื้อ เป็นต้น แบคทีเรียที่ทำให้ติดเชื้อเหล่านี้ คือ แบคทีเรียแกรมบวกรูปร่างกลม และยังมีแบคทีเรีย anaerobic บางชนิดที่ทำให้เกิดสิวด้วย
การติดเชื้อระบบทางเดินหายใจ เช่น ทอนซิลอักเสบ คออักเสบ เป็นต้น โดยอาการของโรคที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย จะรุนแรงกว่าการติดเชื้อไวรัส แบคทีเรียที่ทำให้ติดเชื้อเหล่านี้ มีหลายชนิด และอาจก่อความรุนแรง จนทำให้เกิดโรควัณโรคได้
การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ โดยปกติทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง จะมีเชื้อแบคทีเรียประจำถิ่นที่ไม่ก่อโรคอาศัยอยู่ แต่บางครั้งอาจติดเชื้อแบคทีเรียอื่น ๆ จนเกิดการอักเสบและลุกลามมายังทางเดินปัสสาวะส่วนบนได้
การติดเชื้อทางเดินอาหาร เช่น โรคกระเพาะอาหารอักเสบ อาหารเป็นพิษ และโรคลำไส้อักเสบ ทำให้เกิดอาการปวดบิด เกร็งท้อง และท้องร่วง แบคทีเรียที่ทำให้ติดเชื้อเหล่านี้ เกิดจากเชื้อหลายชนิด รวมถึงอหิวาตกโรคด้วย
การติดเชื้อระบบสืบพันธุ์ เช่น โรคซิฟิลิส โรคหนองในแท้ และโรคหนองในเทียม สาเหตุมาจากแบคทีเรีย ที่ติดต่อกันได้ทางการมีเพศสัมพันธ์นั่นเอง
การติดเชื้อในระบบประสาท เช่น โรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบในเด็ก เกิดได้จากเชื้อแบคทีเรียหลายชนิด หรือแบคทีเรียที่ลุกลามมาจากทางเดินหายใจ นอกจากนี้ แบคทีเรียบางชนิด ยังสามารถสร้างสารพิษที่ส่งผลต่อระบบประสาทได้ เช่น แบคทีเรียที่ก่อโรคบาดทะยัก
การติดเชื้อในกระแสเลือด เป็นการติดเชื้อแบคทีเรียจากแหล่งอื่น ๆ และลุกลามเข้าสู่กระแสเลือดไปยังทั่วร่างกาย เชื้อแบคทีเรียดังกล่าว อาจมาจากระบบ หรืออวัยวะใดก็ได้ และเป็นเชื้อชนิดใดก็ได้ หากเกิดการติดเชื้อในกระแสเลือดขึ้น ถือเป็นภาวะรุนแรงฉุกเฉิน ที่อาจทำให้ผู้ป่วยช็อก และเสียชีวิตได้

การรักษาและป้องกันการติดเชื้อแบคทีเรีย

หลังจากติดเชื้อแบคทีเรีย มีการรักษาได้หลายรูปแบบ เช่น

การให้ยาปฏิชีวนะ สามารถทานได้ตามความเหมาะสม แต่ควรอยู่ในการดูแลของแพทย์เท่านั้น
การผ่าตัด เช่น โรคฝี หรือการให้เซรุ่ม หรือรักษาตามอาการ
การฉีดวัคซีนสำหรับโรคที่มีการผลิตวัคซีนแล้ว เช่น โรคไอกรนและบาดทะยัก เป็นต้น

เชื้อไวรัส คืออะไร?

ไวรัส (Virus) เป็นจุลินทรีย์ชนิดหนึ่ง มีขนาดตั้งแต่ 20-300 นาโนเมตร (Nanometre) ซึ่งเล็กกว่าแบคทีเรียมาก ๆ มีเพียงกล้องจุลทรรศน์อิเล็กตรอน (Electron microscope) ที่เห็นตัวไวรัสได้

ไวรัสมีโปรตีนเป็นส่วนประกอบหลักที่เคลือบอยู่ชั้นผิวภายนอก และเป็นศูนย์กลางของสารพันธุกรรม ดีเอ็นเอ (DNA) หรือ อาร์เอ็นเอ (RNA) ของไวรัส โดยไวรัสจำเป็นต้องอาศัยอยู่ในเซลล์ของสิ่งมีชีวิตอย่างคน สัตว์ หรือพืช ไม่สามารถเจริญเติบโต หรือเพิ่มจำนวนภายนอกเซลล์ได้ ต้องอาศัยเซลล์ของสิ่งมีชีวิตในการเพิ่มจำนวน และไวรัสแต่ละชนิด สามารถอาศัยอยู่ในเซลล์ที่แต่ต่างกัน

ประเภทของเชื้อไวรัส

แบ่งตามชนิดของสารพันธุกรรมนิวคลีอิคแอซิด (Nucleic acid) ที่ศูนย์กลางของตัวไวรัส เป็น ดีเอ็นเอ (DNA) และ อาร์เอ็นเอ (RNA)
แบ่งตามรูปร่างของเปลือกโปรตีน (Capsid) ที่หุ้มอยู่รอบตัวไวรัส เช่น อาจมีรูปร่างหลายเหลี่ยม หรือเป็นเกลียว เป็นต้น
แบ่งตามชนิดของเปลือกไขมันรอบตัวไวรัส (Lipid envelope)
แบ่งตามลักษณะการแบ่งตัวของไวรัส
แบ่งตามอวัยวะที่ไวรัสเข้าไปอยู่ และทำให้เกิดโรค เช่น ไวรัสตับอักเสบ ไวรัสสมองอักเสบ เป็นต้น
แบ่งตามพยาธิสภาพ (Pathology) ที่เกิดในร่างกายมนุษย์ เช่น การททำลายเซลล์โดยตัวไวรัสเองโดยตรง การทำลายเซลล์ที่มีไวรัส โดยระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรคของร่างกายเอง และการทำให้เซลล์ที่ไวรัสเข้าไปอยู่กลายเป็นเซลล์มะเร็ง เป็นต้น

การติดเชื้อไวรัส

เชื้อไวรัส จะรุกรานเข้าสู่เซลล์ของสิ่งมีชีวิต เพื่อขยายจำนวน ทำให้เซลล์ปกติกลายเป็นเซลล์ที่มีเชื้อไวรัส สร้างความเสียหาย และส่งผลให้เกิดการติดเชื้อ แต่การมีเชื้อไวรัสเข้าสู่ร่างกาย อาจไม่ทำให้ป่วยเสมอไป เพราะระบบภูมิคุ้มกัน จะเป็นด่านแรกที่ช่วยกำจัด ทำลายเชื้อไวรัส ซึ่งไวรัสแต่ละชนิด สามารถทำให้เกิดโรคต่างกันออกไป เช่น

ไวรัส HIV สาเหตุของโรคเอดส์
ไวรัสตับอักเสบ ชนิดเอ บี หรือซี สาเหตุของการติดเชื้อที่ตับ และทำให้ตับอักเสบ
ไวรัสไข้หวัดใหญ่ ชนิดเอ บี หรือซี สาเหตุของโรคไข้หวัดใหญ่
ไวรัสเดงกี่ สาเหตุของโรคไข้เลือดออก
โคโรนาไวรัส สาเหตุของโรคโควิด-19
ไวรัสอาร์เอสวี (RSV) สาเหตุของโรคในระบบทางเดินหายใจ

การรักษาและป้องกันการติดเชื้อไวรัส

หลังจากติดเชื้อไวรัส การดูแลรักษา จะรักษาตามอาการ ยังไม่มีการยารักษาโรคจริงจัง ส่วนใหญ่จะรักษาตามอาการเท่านั้น โดยต้องรอให้ร่างกายเรียนรู้ที่จะกำจัดไวรัสได้เอง และจะป้องกันโดยใช้วัคซีนสำหรับโรค เช่น วัคซีนโรคไข้หวัดใหญ่ วัคซีนโรคหัด และ วัคซีนโรคพิษสุนัขบ้า เป็นต้น

ทิ้งท้ายสักนิด อาการป่วย เกิดจากเชื้อแบคทีเรียหรือเชื้อไวรัสกันแน่?

อาการจากการติดเชื้อแบคทีเรีย

การติดเชื้อแบคทีเรีย จะต้องมีอาการ 3 ใน 4 ข้อ คือ

ต่อมทอมซิลบวม หรือมีจุดหนอง
ต่อมน้ำเหลืองใต้ขากรรไกรหน้าบวมโต กดแล้วเจ็บ
มีไข้ มากกว่า 38 องศาเซลเซียส
ไม่มีอาการไอ

วิธีการรักษา ควรปรึกษาเภสัชกร หรือไปพบแพทย์ เพื่อให้แพทย์จ่ายยาปฏิชีวนะ ไม่ควรหาทานเองโดยไม่มีคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญ เพราะยาปฏิชีวนะแต่ละชนิด ต้องกินต่อเนื่องกันเป็นระยะเวลาหนึ่ง เพื่อให้สามารถทำลายเชื้อแบคทีเรียได้หมด ระยะเวลาที่ต้องใช้ยาอาจแตกต่างกันไป แล้วแต่ชนิดของยา และการทานยาปฏิชีวนะบางชนิด มีข้อควรระวังการใช้พิเศษ เช่น ต้องทานก่อนอาหาร 15-30 นาที บางชนิดไม่ควรรับประทานร่วมกับนม เป็นต้น

อาการจากการติดเชื้อไวรัส

ส่วนใหญ่ก็คือ การเป็นหวัด อาการที่เป็น คือ มีไข้ต่ำ ๆ มีน้ำมูก ไอ ระคายคอ เจ็บคอ คอแดง หรือเสียงแหบร่วมด้วย วิธีการรักษาหวัด จากเชื้อไวรัส สามารถหายได้เองจากการพักผ่อนให้เพียงพอ ทำร่างกายให้อบอุ่น ดื่มน้ำมาก ๆ ใช้เวลา 5-7 วัน อาการจะดีขึ้นเอง แนะนำให้กลั้วคอด้วยนน้ำเกลือ เพื่อป้องกันการติดเชื้อแบคทีเรียตามมาด้วย

เป็นอย่างไรกันบ้างความแตกต่างระหว่างเชื้อทั้ง 2 ชนิด เรียกได้ว่ามีความอันตรายพอ ๆ กันเลย สำหรับการป้องกันการติดเชื้อ และดูแลตัวเองที่ดีที่สุด คือ การดูแลสุขภาพ ออกกำลังกายสม่ำเสมอ นอนพักผ่อนให้เพียงพอ ทานอาหารที่มีประโยชน์ ครบ 5 หมู่ เพื่อให้ร่างกายสร้างภูมิต้านทานที่แข็งแรง เพื่อต่อสู้กับเชื้อโรคนั่นเอง

บทความดี ๆ น่าอ่าน:

SGE CHEM ผู้ผลิตและจัดจำหน่าย เคมีภัณฑ์ ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ต่าง ๆ จากผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านโดยตรง พร้อมออกแบบบรรจุภัณฑ์แบบครบวงจร การันตีคุณภาพสินค้า พร้อมส่งต่อสินค้าที่ดีที่สุดแก่ลูกค้า เข้าชมเว็บไซต์ sgechem.com

รู้จักกับ “เชื้อแบคทีเรีย และ เชื้อไวรัส” คืออะไร? แตกต่างกันอย่างไร?